Τα μνημεία και η αξία τους

Υπηρεσία Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων τής Φ.Ε.

Υπεύθυνη: Κ. Λογαρά – Λαμπρινουδάκη

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΝΗΜΕΙΟ

Μνημείο είναι ό,τι αποτυπώνεται στη μνήμη, ό,τι δηλαδή αξίζει να θυμόμαστε, ή με τη μορφή και το περιεχόμενό του μας κάνει να το θυμόμαστε. Τα υλικά κατάλοιπα τού παρελθόντος (ανθρώπινα έργα, κατάλοιπα ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ανθρώπινο περιβάλλον), είναι για τον άνθρωπο μαρτυρίες τής ιστορίας του. Είναι, επομένως, απαραίτητα για να μάθει τον εαυτό του, για την αυτογνωσία του, για την εθνική του συνείδηση και για τη θέση του ανάμεσα  στους άλλους λαούς. Συνεπώς, είναι άξια μνήμης και γι’ αυτό ονομάζονται μνημεία. Με αυτή την έννοια, όχι μόνον τα εντυπωσιακά έργα τέχνης, αλλά και όλα τα κατάλοιπα τού ανθρώπινου παρελθόντος, ακόμα και τα πιο ταπεινά (π.χ. μια καλύβα, ένα γεωργικό εργαλείο, υπολείμματα από φαγητό), είναι μνημεία.

Σελίδα διαβατηρίου με κυκλαδικά ειδώλια τής 3ης χιλιετίας π.Χ.

Ελιές σε γαβάθα. Κρήτη, 2η χιλιετία π.Χ.

Πλάκα με ασκήσεις μαθητών. Αθήνα, 3ος αιώνας μ.Χ.

Κατηγορίες Μνημείων

Τα μνημεία διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες.

• Αρχαία μνημεία

Ερέχθειο, Ακρόπολη Αθηνών, 5ος αιώνας π.Χ.

Νέα Μονή Χίου, 11ος αιώνας μ.Χ.

• Νεότερα μνημεία                                                                                                                                 
  

  Μέγαρο Σερπιέρη (σήμερα Τράπεζα) στην οδό Πανεπιστημίου, Αθήνα (περ. 1880)

  

  Τοιχογραφία από το εσωτερικό τού Μεγάρου Σερπιέρη

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

Η διαχείριση ενός μνημείου αρχίζει ήδη με την αναζήτηση, τον εντοπισμό και την αποκάλυψή του. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους τα αρχαία μνημεία φθάνουν στα χέρια μας:

1. Μνημεία τα οποία έχουν διασωθεί ανά τους αιώνες ή έχουν έλθει στο φως από παλαιότερες έρευνες.

Ναός τού Ηφαίστου (Θησείο), 5ος αιώνας π.Χ., Αρχαία Αγορά, Αθήνα

Ρωμαϊκό Ωδείο στην Κω, 2ος αιώνας μ.Χ.

2. Μνημεία τα οποία έρχονται στο φως από συστηματική ανασκαφική έρευνα. Η κατηγορία αυτή προσφέρεται για την ιδανική και ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση τού μνημείου.

Προϊστορικός οικισμός Ακρωτηρίου Θήρας, 2η χιλιετία π.Χ.

Ανασκαφή στον Ναό τού Διονύσου, 6ος αιώνας π.Χ., Ύρια Νάξου

Σχεδιαστική αναπαράσταση τού Ναού τού Διονύσου, Ύρια Νάξου

3. Μνημεία που έρχονται στο φως από «σωστικές» ανασκαφές. Οι ανασκαφές αυτές διενεργούνται σε χώρους όπου έχει ζητηθεί οικοδομική άδεια.

Ανασκαμμένο τμήμα τού αρχαίου θεάτρου Αχαρνών σε οικόπεδο, 4ος αιώνας π.Χ.

Κάτοψη αρχαίου θεάτρου Αχαρνών

4. Κατάλοιπα τα οποία γίνονται γνωστά από επιφανειακές έρευνες και μηχανισμούς με τους οποίους μπορούμε να δούμε τι υπάρχει κάτω από το έδαφος χωρίς ανασκαφή. Οι έρευνες αυτές έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια τής σύγχρονης τεχνολογίας και είναι πολύ σημαντικές, γιατί αποτελούν το προκαταρκτικό στάδιο συστηματικών ανασκαφών.

Εντοπισμός κτισμάτων (με γκρι διαγράμμιση στον χάρτη) με τη μέθοδο μέτρησης τής μαγνητικής αντίστασης των περιεχομένων τού εδάφους.

5. Λείψανα κτηρίων ή άλλα ευρήματα τα οποία έρχονται στο φως ως τυχαία ευρήματα, ή υποδεικνύονται από ιδιώτες και αρμόδιες υπηρεσίες, ή τέλος, αποτελούν αντικείμενα αρχαιοκαπηλίας.

ΚΑΘΕ ΜΝΗΜΕΙΟ ΕΚΦΡΑΖΕΙ ΕΝΑ ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΙΩΝ

1. Επιστημονική αξία

Ευπαλίνειο Όρυγμα Σάμου, 6ος αιώνας π.Χ

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, 2ος αιώνας π.Χ.

Η καταγραφή, η τεκμηρίωση και η δημοσίευση ενός μνημείου συμβάλλει στη συνεχώς αυξανόμενη γνώση μας για το παρελθόν, που αποτελεί πολύτιμη ανθρώπινη εμπειρία. Η επιστημονική αξία ενός μνημείου, συνδυαζόμενη με τη δυνατότητα ανάδειξής του, καθορίζεται, επίσης, από:

• Τη σπανιότητά του                                                                                                                        

  

• Τον βαθμό διατήρησης και την ανθεκτικότητα τού υλικού κατασκευής του

2. Ιστορική αξία: το μνημείο συσχετίζεται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα, εθνικής ή παγκόσμιας σημασίας
   

   Ο τύμβος τού Μαραθώνα

   

   Η βυζαντινή καστροπολιτεία τού Μυστρά
3. Αξίες με συγκινησιακή φόρτιση

• Εθνική αξία: το μνημείο συνδέεται με σημαντικές στιγμές από την ιστορία ενός έθνους ή με στοιχεία τής ταυτότητάς του

• Τοπική αξία: το μνημείο αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς θυμίζει την πολύχρονη ιστορία μιας συγκεκριμένης περιοχής 

Το νησί Γαύδος, νότια τής Κρήτης

Έπαυλη ρωμαϊκών χρόνων στη Γαύδο

• Θρησκευτική αξία: μνημεία που συνδέονται με ζώσες θρησκείες 

Τζαμί Σουλεϊμάν τού Μεγαλοπρεπή, 16ος αιώνας, Μεσαιωνική πόλη τής Ρόδου

Νεά Μονή Χίου, 11ος αιώνας μ.Χ.

• Παλαιότητα: όσο παλαιότερο το μνημείο, τόσο μεγαλύτερη η συγκινησιακή απήχηση που έχει στο κοινωνικό σύνολο

4. Αισθητική αξία: μνημεία των οποίων ο δημιουργός είχε την πρόθεση να τα καταστήσει μνημειώδη ή να τους δώσει καλλιτεχνική μορφή

5. Κοινωνική αξία: διακρίνουμε τις εξής κατηγορίες:

• Διδακτική αξία, εφόσον το μνημείο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα στοιχείων μιας συγκεκριμένης ιστορικής εποχής.                                                                                                                              
  

  Η στοά τού Αβάτου στο Ασκληπιείο τής Επιδαύρου μετά τη μερική αναστήλωσή της.

  

  Η στοά τού Αβάτου στο Ασκληπιείο τής Επιδαύρου πριν την αναστήλωσή της.
• Πολιτισμική αξία: το μνημείο μπορεί να λειτουργήσει ως πόλος έλξης για αρχαιολογική και ιστορική γνώση, και προσφέρεται για νέα χρήση στο πλαίσιο τής φιλοξενίας πολιτιστικών ή άλλων δραστηριοτήτων (π.χ. καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, εκθέσεις, αναπαλαίωση νεοκλασικών κτηρίων, τη στέγαση σύγχρονων υπηρεσιών, κ.ά.).

• Οικονομική/τουριστική αξία: μνημεία με υψηλή επισκεψιμότητα, τα οποία δημιουργούν συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης σε μια περιοχή.