ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Περιοδικό «Κ»

Ένα μεσημέρι γύρω στο 2500 π.Χ., βάρκες κάνουν την εμφάνισή τους στα ανοιχτά της Κέρου. Οι κωπηλάτες κοπιάζουν κάτω από τον καυτό ήλιο, στα μαυρισμένα μπράτσα τους οι φλέβες διαγράφονται και οι μύες φουσκώνουν από την προσπάθεια, αλλά σύντομα άντρες και γυναίκες αποβιβάζονται στο νησί. Μαζί τους κουβαλούν πήλινα αγγεία με είδη διατροφής, ελιές, κρασί κ.λπ. Λίγη ώρα αργότερα, συγκεντρώνονται στην περιοχή του Κάβου και πραγματοποιούν κάποιο είδος τελετουργίας, πιθανότατα θρησκευτικού σκοπού, στη διάρκεια του οποίου απιθώνουν στο έδαφος θραύσματα μικρών μαρμάρινων ειδωλίων. Η τελετή ολοκληρώνεται και αναχωρούν, αφήνοντας πίσω τους υπολείμματα του λιτού τους γεύματος και μια γη σπαρμένη με κομμάτια μαρμάρινων γυναικείων ειδωλίων, τα οποία μένουν φύλακες και μάρτυρες του προσκυνήματός τους. Σε μικρή απόσταση, στις πλαγιές του Δασκαλιού, διακρίνονται δεκάδες κτίσματα. Η στενή χερσόνησος που ενώνει αυτό το κωνικό κομμάτι γης με το νησί της Κέρου αντηχεί από κλαγγές, καθώς εργάτες του μετάλλου δουλεύουν τον χαλκό και τον μπρούντζο που με κόπο μεταφέρθηκαν εκεί από γειτονικά κυκλαδονήσια. 

Ελλείψει γραπτών μαρτυριών από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στην Ελλάδα, αυτή η ιστορία θα μπορούσε να είναι προϊόν μυθοπλασίας ενός ευφάνταστου αρχαιολάτρη νου. Χάρη, ωστόσο, στις αρχαιολογικές ανασκαφές και μελέτες του θρύλου της αρχαιολογίας, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, λόρδου Κόλιν Ρένφριου, αποδεικνύεται ότι αυτή ήταν όντως μια συνηθισμένη μέρα στο νησί της Κέρου σχεδόν τέσσερις χιλιετίες πριν. Τα αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν ότι στην Κέρο και στο Δασκαλιό υπήρχε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα πολιτισμού και μεταλλουργίας στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για τον κόσμο. Υπάρχουν επίσης αποδείξεις ύπαρξης μιας οργανωμένης και ανεπτυγμένης κοινωνίας με ιεραρχική δομή, δεκαετίες πριν από τον μινωικό και τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην Κέρο ουσιαστικά ξαναγράφουν την ιστορία της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα. 

Από το 1963

Ο Κόλιν Ρένφριου επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Κέρο το 1963, ως διδακτορικός φοιτητής. Τότε ανακάλυψε τα πρώτα θραύσματα ειδωλίων, και ουσιαστικά η λύση του «μυστηρίου των σπασμένων ειδωλίων» έγινε γι’ αυτόν ένα έργο ζωής που συνεχίζεται έως σήμερα. Το πρόγραμμα ανασκαφών στην Κέρο και στο Δασκαλιό, τα ευρήματα και οι ιστορίες που «αφηγούνται» στους αρχαιολόγους, αλλά και τα πορίσματά τους, που αποκαλύπτουν ότι στην Κέρο ουσιαστικά γεννήθηκε ο αιγαιοπελαγίτικος πολιτισμός, είναι το θέμα του νέου ντοκιμαντέρ συμπαραγωγής Cosmote TV και National Geographic με τίτλο «Κέρος: Το μυστήριο των σπασμένων ειδωλίων», που κάνει παγκόσμια πρεμιέρα τη Δευτέρα 5 Οκτωβρίου στις 22.00, αποκλειστικά στο Cosmote History HD. Την εκτέλεση της παραγωγής υπογράφει η εταιρεία Green Olive Films.

Η κάμερα ακολουθεί τα βήματα των Κυκλαδιτών 4.500 χρόνια πριν, πάνω στις βραχώδεις πλαγιές της Κέρου και του Δασκαλιού, και εστιάζει στη σκληρή δουλειά των αρχαιολόγων, οι οποίοι προσπαθούν να ενώσουν θραύσματα ευρημάτων και να «ακούσουν» την ιστορία που έχουν να τους αφηγηθούν. «Η εξήγηση που οικοδομήσαμε είναι ότι η Κέρος, και συγκεκριμένα οι περιοχές του Δασκαλιού και του Κάβου, ήταν ένα σημαντικό θρησκευτικό κέντρο για τις Κυκλάδες. Οι άνθρωποι από τα γειτονικά νησιά, την Αμοργό, τη Νάξο, τη Σίφνο, έκαναν κατά καιρούς προσκυνήματα εκεί, για θρησκευτικούς ή για κοινωνικούς λόγους. Επισκέπτονταν την τοποθεσία, ίσως κάθε χρόνο ή κάθε λίγα χρόνια, για να κάνουν μια μεγάλη συγκέντρωση στην Κέρο, και ένα μέρος της τελετουργίας ήταν να αφήνουν εκεί αυτά τα γλυπτά που έφερναν σπασμένα», τονίζει ο καθηγητής Ρένφριου. 

Πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες «αφηγούνται» τα ευρήματα και για το Δασκαλιό, διευκρινίζει ο συνδιευθυντής των ανασκαφών, δρ Μάικλ Μπόιντ: «Ένα μέρος της καθημερινής ζωής στο Δασκαλιό ήταν η μεταλλουργία. Αλλά όποιος είναι στο Δασκαλιό έχει έρθει από κάπου αλλού, φέρνοντας μαζί τα υλικά της δουλειάς του. Αυτά όλα είναι ασυνήθιστα σε προϊστορικές θέσεις. Φανταζόμαστε λοιπόν μια ομάδα ανθρώπων που έρχονται εκεί από διαφορετικά μέρη, για να κάνουν κάτι που πρέπει να λάβει χώρα σε αυτό το κεντρικό σημείο. Αυτό είναι ένα είδος οικοδόμησης μιας κοινότητας». Κάπως έτσι η ομάδα των αρχαιολόγων ιχνηλατεί τις απαρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Εξαιρετικής σημασίας είναι και η αρχιτεκτονική του μικρού νησιού, τονίζει ο δρ Μπόιντ: «Αποφάσισαν ότι θα χτίσουν αυτόν τον βράχο και, επειδή είναι τόσο απότομος, έχτισαν περίπου δώδεκα τεράστιες βεράντες που πηγαίνουν από τη θάλασσα έως την κορυφή, και πάνω στις βεράντες πολλά κτίρια φτιαγμένα από μάρμαρο που εισήγαγαν από τη Νάξο. Η φάση της οικοδόμησης πρέπει να κράτησε ίσως 30-50 χρόνια και θα χρειάστηκαν πολλοί άνθρωποι, που και αυτοί από κάπου πρέπει να ήρθαν, μαζί με τα υλικά κατασκευής και επίσης φαγητό. Αυτό απαιτεί τεράστια οργάνωση και είναι πέρα από οτιδήποτε έχουμε δει εκείνη τη χρονική περίοδο στις Κυκλάδες». Φυσικά υπάρχουν ακόμη σημαντικά αναπάντητα ερωτήματα: «Δεν είναι ξεκάθαρο αν κάποιος θα έλεγε “μένω στο Δασκαλιό”, αν τον ρωτούσαν. Θα πρέπει να σκάψουμε κι άλλο, για να καταλάβουμε αν για κάποιους το Δασκαλιό ήταν το σπίτι τους ή ήταν κάτι σαν το… γραφείο τους», καταλήγει ο δρ Μπόιντ. 

Ψάχνοντας την ιστορία στους σπόρους

Η κ. Εύη Μαργαρίτη, αρχαιοβοτανολόγος και υποδιευθύντρια της ανασκαφής, προσπαθεί να ανακαλύψει τα μυστικά των σπόρων που εντοπίζονται. «Στην Κέρο έχει γίνει η μεγαλύτερη δειγματοληψία για οργανικά κατάλοιπα στο Αιγαίο της τρίτης χιλιετίας», τονίζει. «Αναζητούμε απαντήσεις σχετικά με το πώς ζούσαν οι άνθρωποι στο πολύ αφιλόξενο περιβάλλον της Κέρου, που δεν είχε νερό και πολλή καλλιεργήσιμη γη. Αν καλλιεργούσαν εκεί ή έφερναν από αλλού πρώτες ύλες. Επειδή ξέρουμε ότι η κεραμική έρχεται από διαφορετικά νησιά του Αιγαίου, την Πελοπόννησο και τη Στερεά, ένα ερώτημα είναι αν αυτά τα αγγεία έρχονται μαζί με σπόρους, με πρώτες ύλες, για να καταναλωθούν στην Κέρο ή μπορούσαν να καλλιεργήσουν κάποια χωράφια εκεί ή στα Κουφονήσια. Οι σπόροι μάς έχουν δώσει πολλές πληροφορίες για την καλλιέργεια του σταφυλιού και της ελιάς, και στην Κέρο έχουμε αποδείξεις ότι υπήρχε εκτενής κατανάλωση ή και καλλιέργεια ελιάς και σταφυλιού». Θεωρεί, τέλος, σημαντικό να ενημερωθεί το κοινό για τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις στα δύο νησιά μέσω του ντοκιμαντέρ της Cosmote TV και του National Geographic, διότι, λέει, «κάθε επιστήμη μπορεί να απευθυνθεί στο κοινό, αλλά οι αρχαιολόγοι νομίζω έχουμε υποχρέωση να το κάνουμε, έχουμε υποχρέωση να εκλαϊκεύουμε τη γνώση και να δίνουμε στον κόσμο να καταλάβει ότι το παρελθόν είναι κάτι που μας βοηθά όλους να καταλάβουμε το παρόν και τους εαυτούς μας καλύτερα».